Σχολείο, Σχόλη και Σκουλαρίκι

———-

Σχολείο, Σχόλη (: Αργία) και Σκουλαρίκι: και όμως, έχουν ετυμολογική σχέση!

Οι μαθητές στην Ελλάδα (κυρίως στο Λύκειο) είναι, ίσως, οι πιο ταλαιπωρημένοι άνθρωποι. Όσοι, ιδιαίτερα, φοιτούν σε ιδιωτικό εκπαιδευτήριο ξεκινούν τη μέρα τους από τις 6 π.μ. και τελειώνουν περίπου τα μεσάνυχτα.

Αυτοί οι ταλαίπωροι μαθητές σε καμία περίπτωση δε θα μπορούσαν να φανταστούν ότι η λέξη σχολείο είχε ως αρχική σημασία την ανάπαυση, την ησυχία, τον ελεύθερο χρόνο (< αρχαία ελληνική λέξη: σχόλη). Η αρχική σημασία της λέξης σχόλης είχε την έννοια του: “βραδύνω, αργοπορώ” («σχολήν τίθημι»: αργοπορώ) ή («σχολή γίγνεται»: υπάρχει καιρός). Με το ίδιο νόημα απαντάται και σήμερα στη φράση: «Κυριακή γιορτή και σχόλη».

Ήδη, όμως, από τους κλασικούς χρόνους τη συναντάμε με την ιδιότητα του ελεύθερου χρόνου, με αποτέλεσμα να καλλιεργήσει κανείς το πνεύμα του (Μπαμπινιώτης). Γιατί, όμως, μία λέξη που δήλωνε την τεμπελιά (σχόλη) πήρε τη σημασία της συστηματικής καλλιέργειας του πνεύματος;

Την απάντηση θα την βρείτε αν αναλογιστείτε πώς φάνταζαν στα μάτια του απλού κόσμου όλοι οι φιλοσοφούντες και οι έχοντες «ελεύθερον χρόνον». Μάλλον περιφρονητικά χρησιμοποίησαν, αρχικά, τη λέξη σχόλη («τεμπελχανιό» θα λέγαμε σήμερα). Ο όρος, αρχικά, χρησιμοποιήθηκε για να δηλώσει την ανώτατη βαθμίδα εκπαίδευσης, όπως, γα παράδειγμα, η Κυρηναϊκή Σχολή*. Άλλη σημαντική, αλλά ξεχασμένη, σήμερα, σχολή ήταν η Ανώτατη Τεχνική Ελληνική Σχολή. Πρόκειται για το πρώτο Πολυτεχνείο στον κόσμο, που ιδρύθηκε στη Αλεξάνδρεια από τον Ήρωνα**.

Από την αρχαιότητα, ήδη, παρουσιάζεται και το επίθετο σχολαστικός για να δηλώσει αυτόν που αφιερώνει το χρόνο του στη μελέτη. ΄Ηταν, δηλαδή, ο μορφωμένος, ο εκπαιδευμένος.

Ο όρος σχόλη πέρασε και στη Δύση με την έννοια, κυρίως, του εκπαιδευτικού ιδρύματος (Λατινικά: scola, Ιταλικά: scuola, Γαλλικά: ecole, Αγγλικά: school, Γερμανικά: schule, Ισπανικά: escuela). Στα Λατινικά η λέξη σχόλη είχε εκλάβει, επίσης, και την έννοια της ακινησίας, της απραξίας, της αναμονής (π.χ. “schola labri” ήταν ο χώρος που ανέμεναν τη σειρά τους στα δημόσια λουτρά των Ρωμαίων).

Κατά τον Μεσαίωνα αναπτύχθηκε στη Δύση η σχολαστική φιλοσοφία. Καλλιεργήθηκε αποκλειστικά στις μοναστικές σχολές (scolae) και απ΄εδώ πήρε το όνομα της (scola > σχολαστικός). Θεωρούσαν την εκκλησία ως τη μόνη ηθική δύναμη και θεματοφύλακα των ηθικών αξιών. Επηρεάστηκαν άμεσα από τον Αριστοτέλη (384 – 322 π.Χ.), συγκεκριμένα, τον λάτρεψαν και τον θεώρησαν ως πρόδρομο του Χριστού, και, ευτυχώς για μας, διαφύλαξαν τα κείμενά του. Κύριοι εκπρόσωποι ήταν ο Αυγουστίνος (354 – 430), και ο Θωμάς ο Ακινάτης (1225 – 1274).

Το αντιδάνειο “σκουλαρίκι”

Η περιπέτεια της λέξης “σχόλη” δεν τελειώνει εδώ. Στα Λατινικά ο όρος schola προσδιόριζε, επίσης, το στρατιωτικό Λόχο ή Τάγμα, κυρίως, της αυτοκρατορικής φρουράς. Οι στρατιώτες της φρουράς, Scolares (: σχολάριοι), ήταν επίλεκτοι με ιδιαίτερη σωματική διάπλαση και φόραγαν εντυπωσιακά ενώτια (: σκουλαρίκια) ως δείγμα ανδρισμού. Με τον καιρό έμεινε στην ελληνική γλώσσα ο όρος σκουλαρίκι (από το scholares) και προσδιόριζε τα ενώτια ανδρών και γυναικών. Η άποψη ότι η λέξη σκουλαρίκι προέρχεται από τα ενώτια που φορούσαν οι μαθητές (!;), scuola > σκουλαρίκι, θεωρείται αβάσιμη.

πηγή: 24grammata.com
γράφει ο Γιώργος Δαμιανός

• * Ο Αρίστιππος ο πρεσβύτερος ήταν φιλόσοφος, μαθητής του Σωκράτη και ιδρυτής της Κυρηναϊκής Σχολής ή Ηδονιστικής Σχολής (435 – 355 π.Χ.).

• ** Δεν είναι εξακριβωμένο εάν έζησε τον 1ο π.Χ ή τον 1ο μ.Χ αιώνα, οι μελετητές μάλιστα του πολύπλοκου αυτού ηρώνειου ζητήματος τον εντάσσουν χρονικά σε περιόδους που κυμαίνονται μέσα σε διάστημα μεγαλύτερο των τεσσάρων αιώνων.